Ludwika Jóźwiak: Ginące symbole tożsamości krajobrazu wsi żuławskiej. Ruiny kościoła w Steblewie.

Summary:

Vanishing identity symbols of the unique landscape of the Żuławy countryside. Ruins of church in Steblewo.

Steblewo (German name: Stüblau) is a village located in Żuławy Wiślane (former called: Żuławy Steblewskie) on the left side of the Lower Vistula River in administrative district of Gmina Suchy Dąb within Gdańsk County. The village was first mentioned in a written document in the early 14th century. The foundation charter for Steblewo was signed in 1343 by the Grand Master of the Teutonic Order Ludolf König von Wattzau.
The village has a compact layout with a street-square type of settlement, typical for Żuławy Gdańskie. The cultural landscape has survived in 60%. Cultural heritage monuments of Steblewo are two arcade houses and ruins of a Gothic church.

The Teutonic Knights were the first one who built a church in the early 14th century. After the Reformation, in the period 1584-1945, the temple was turned into a Protestant church, under the patronage of the city of Gdansk. The temple was partially damaged in 1628 during the Swedish invasion and it was rebuilt with significant help from Gdansk. The church has survived two world wars. It was burnt Red Army soldiers in 1945, fire destroyed the roof and the interior of the church. Only the outer walls and fragments of the tower survived.
Until 18th century all the rich people of the parish were buried in vaults inside the church. In 1854 there was built a tomb of Wessel family in the churchyard. It was also used as a cemetery chapel.
About the arcade houses I will write in my next post...

Rys historyczny

Wieś Steblewo (niem. Stüblau) leży na Żuławach Gdańskich (zwanych dawniej Żuławami Steblewskimi) na lewym brzegu Dolnej Wisły, na terenie Gminy Suchy Dąb w powiecie gdańskim. Pierwsze historyczne wzmianki o miejscowość pochodzą z początku XIV w. W roku 1343 Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Ludolf König von Wattzau nadał Heinrichowi von Wernersdorf przywilej lokacyjny dla wsi Stüblau.

Wieś charakteryzuje typowa żuławska zwarta zabudowa placowo-ulicowa o rozłogu niwowo-łanowym z zachowaną w 60% formą krajobrazu historycznego. Dziedzictwo kulturowe miejscowości stanowią znajdujące się na jej terenie zabytkowe obiekty, do których należą m.in. ruina kościoła gotyckiego oraz dwa domy podcieniowe.

Kościół w Steblewie istniał już przed lokowaniem wsi, jego budowę rozpoczęli Krzyżacy na początku XIV w. W latach 1584-1945 był kościołem ewangelickim z prawem patronatu miasta Gdańska. Częściowo zniszczony przez Szwedów w 1628 r., następnie został odbudowany przy wydatnej pomocy Gdańska. Stanowił jedną z najokazalszych murowanych budowli na Żuławach Gdańskich. Kościół był kilkakrotnie odrestaurowywany, m.in. w 1871 r. i 1906 r. Ocalał obie wojny światowe, jednak w roku 1945 został podpalony przez żołnierzy Armii Czerwonej – pożar strawił dach i wnętrze kościoła, ocalały jedynie mury zewnętrzne i część wieży. Obecnie obiekt figuruje w Rejestrze Zabytków Województwa Pomorskiego pod nr 610 jako "ruina kościoła".

Przy kościele wyznaczono teren cmentarza z przeznaczeniem na pochówek. Jednak zamożni mieszkańcy wsi fundowali dla siebie i swoich rodzin krypty grobowe wewnątrz kościoła przykryte zdobnymi kamiennymi płytami. Na przełomie XVII i XVIII w. ze względów sanitarnych zaprzestano pochówków w grobowcach wewnątrz kościołów. W roku 1854 na przykościelnym cmentarzu wzniesiono grobowiec rodziny Wessel, który pełnił również funkcję kaplicy cmentarnej.

A o domach podcieniowych będzie następnym razem...

Literatura:
1. Bogna Lipińska, Żuławy Wiślane – ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Gdańsk 2011.
2. Tomasz Jagielski, Steblewo - historia wsi żuławskiej, Pruszcz Gdański 2008.

Materiały archiwalne
Widok kościoła w XIX w.